Ból cz. II

Spis treści

I.„Pacjent ma prawo do leczenia bólu”

II. Farmakoterapia bólu.

1. Analgetyki nieopioidowe.

– Niesteroidowe leki przeciwzapalne – NLPZ.

– Paracetamol

– Najczęściej stosowane analgetyki opioidowe.

2. Grupa tzw. „silnych opioidów” – opioidy stosowane w leczeniu bólu umiarkowanego i silnego.

3. Leki przeciwdepresyjne.

4. Leki przeciwpadaczkowe, gabapente(a)noidy.

5. Na zakończenie.

„Pacjent ma prawo do leczenia bólu”

 Różnego rodzaju bólu występują u większości chorych z jamistością rdzenia i z zespołem Chiari. Ból istotnie wpływa na „jakość życia” chorych ograniczając ich możliwości funkcjonowania,  sprawność samopoczucie. Ból, szczególnie gdy trwa długo i nieprzerwanie staje się elementem cierpienia. W medycynie bólu przyjęło się określać bóle, które trwają dłużej niż 3 miesiące jako „ból przewlekły” i traktuje się je jako chorobę „samą w sobie”, niezależnie od przyczyny wywołującej.

Leczenie bólu stosowane jest równolegle z leczeniem przyczyny (np. leczeniem chirurgicznym) lub niezależnie od niego, także w przypadkach kiedy usunięcie przyczyny / wyleczenie choroby jest niemożliwe. Uwolnienie od bólu to nie tylko zwalczanie dokuczliwego objawu, ale leczenie „całego chorego” tak, by mógł osiągać możliwie najlepszy stan zdrowia w jego wszystkich aspektach (fizycznym, psychicznym, emocjonalnym, społecznym – patrz zakładka o rehabilitacji).

Prawo do leczenia przeciwbólowego jest gwarantowane „prawami człowieka”. W Polsce, w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (art. 20a) znajduje się zapis:

1. Pacjent ma prawo do leczenia bólu.
2. Podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych jest obowiązany podejmować działania polegające na określeniu stopnia natężenia bólu, leczeniu bólu oraz monitorowaniu skuteczności tego leczenia.

Jak deklaruje Ministerstwo Zdrowia: zapisy te mają zwrócić uwagę lekarzy na obowiązek zapewnienia chorym leczenia przeciwbólowego oraz uważnej oceny bólu jako objawu ale też choroby samej w sobie. Intencją ustawodawcy było tez zwiększenie zaangażowania lekarzy opieki podstawowej w leczenie przeciwbólowe

Cytuję te deklaracje, aby podkreślić, że leczenie bólu nie może być lekceważone, a chory powinien dopominać się takiego leczenia. Inną sprawą jest to, ze nie w każdym przypadku medycyna/lekarze są w stanie doprowadzić do zadowalającego zniesienia bólu, ale to nie zwalnia od obowiązku  leczenia.

Farmakoterapia bólu

Leczenie bólu jest zazwyczaj postępowaniem kompleksowym wykorzystującym jednocześnie różnego rodzaju leki, metody zabiegowe (np. blokady nerwów), stymulacje nerwów, pomoc psychologiczną i rehabilitację.

Najczęściej jednak leczenie bazuje na podawaniu leków (farmakoterapia). Oprócz leków przeciwbólowych (analgetyki), wykorzystuje się leki zaliczane są do innych grup farmakologicznych, ale wywierające efekty zmniejszania bólu lub „wzmacniające” działanie analgetyków. Jest to szczególnie ważne w leczeniu bólów neuropatycznych (powstających w uszkodzonych nerwach). W takich przypadkach analgetyki są mniej skuteczne, a pierwszoplanową odgrywają leki przeciwpadaczkowe i leki przeciwdepresyjne. Inne leki, stosowane zazwyczaj jako „druga „linia” leczenia to kanabinoidy (leki na bazie marihuany), lidokaina podawana dożylnie lub w postaci plastrów, ketamina, plastry z kapsaicyną (substancja z papryczek), amantadyna, leki rozluźniające mięśnie.

Analgetyki nieopioidowe

Niesteroidowe leki przeciwzapalne – NLPZ

NLPZ należą do najczęściej stosowanych leków.  Kilka z nich (ibuprofen, ketoprofen, diklofenak)  dostępnych jest bez recepty i można je kupić nie tylko w aptece ale i sklepie spożywczym, stacji benzynowej itp. Polska należy do czołówki europejskiej pod względem ilości zużycia tych leków

 NLPZ działają przeciwbólowo hamując nasilenie reakcji zapalnej, która zawsze powstaje w miejscu  uszkodzenia tkanek. Swój efekt wywołują poprzez zablokowanie enzymów – „cyklooksygenaz – COX1 i COX2”, które są odpowiedzialne za tworzenie się substancji zapalnych, które  podrażniają zakończenia nerwowe (receptory bólowe, nocyceptory) i w ten sposób wywołują ból. Taki rodzaj bólu nazywany jest bólem receptorowym, a czasem bólem zapalnym. Mniejszą skuteczność lub brak skuteczności NLPZ wykazują w leczeniu bólów neuropatycznych.

Enzymy COX oprócz tego, ze ujawniają się w reakcji zapalnej, „na co dzień” potrzebne do regulacji funkcjonowania wielu narządów. Zablokowanie tych enzymów przez podane w celu leczenia bólu czy gorączki leków NLPZ, w różnym stopniu hamuje też system regulacji całego organizmu. Stąd, biorą się działania tzw. „niepożądane działania uboczne”, które mogą wystąpić podczas leczenia lekami NLPZ.

Wybór leku

U chorych z zespołem Chiari i syringomielią. Dobre efekty można uzyskiwać w leczeniu „kaszlowych” bólów głowy stosując indometacyna (metindol). Lek ten, oprócz działania przeciwzapalnego, prawdopodobnie obniża ciśnienie płynu mózgowo-rdzeniowego i przez to redukuje bóle. Innym lekiem z tej grupy stosowanym w bólach głowy jest naproksen (Naproxen, Naproksenum).

W przypadku innych bólów, spowodowanych syringomyelią, kiedy przeważają bóle neuropatyczne, skuteczność NLPZ jest raczej ograniczona, choć czasami warto po nie sięgnąć. Przydatne mogą być różne preparaty, chociażby te, które dostępne są bez recepty. Trzeba jednak podkreślić, ze wybór leku  i jego dawkowanie powinny być dokonywane wspólnie z lekarzem.

O ile poszczególne preparaty mają podobne działanie przeciwbólowe, to różnią się potencjałem  wywołania efektów ubocznych ze strony układu pokarmowego, układu sercowo-naczyniowego, toksyczności w stosunku do nerek, wpływem na układ krzepnięcia, reakcji alergicznych itp. Skrótowo, można powiedzieć, ze niektóre leki są bardzie „gastro-toksyczne” (szkodliwe dla żołądka i jeśli), a inne bardziej „kardiotoksyczne” (szkodliwe dla serca i naczyń krwionośnych). Podobnie, poszczególni pacjenci różnią się pod względem ryzyka takich działań. Lekarz powinien „dopasować” konkretny lek do konkretnego pacjenta i poinformować go o środkach ostrożności.

Leki z grupy NLPZ, chociaż kilka z nich można kupić bez recepty, mogą być niebezpieczne kiedy są stosowane bez nadzoru lekarskiego. Znana jest zasada dotycząca stosowania tych leków. „Jeśli już musisz, stosuj je najkrócej jak to możliwe i w jak najmniejszych dawkach”. Myślę, ze w odniesieniu do chorych z bólami przewlekłymi, bardziej racjonalną zasadą będzie następująca

”Leki NLPZ stosuj zawsze w porozumieniu z lekarzem”

Powszechnie znany jest niekorzystny wpływ NLPZ na przewód pokarmowy. Może to być szereg  drobnych uszkodzeń (nadżerek) błony śluzowej żołądka, objawy niestrawności , aż po powikłania poważniejsze takie jak wrzody trawienne, krwawienia, perforacje i zwężenia odźwiernika. Wiele z nich przebiega bezobjawowo i ulega samowyleczeniu w wyniku naturalnych procesów naprawczych. Jednak, można  oczekiwać, że u co czwartego pacjenta stosującego NLPZ rozwinie się choroba wrzodowa, a do perforacji lub krwawienia dojdzie u 2-4%. Te ostatnie powikłania, mogące stanowić zagrożenie życia wyraźnie ograniczają stosowanie NLPZ. Dotyczy to szczególnie chorych wysokiego ryzyka.

Ryzyko wystąpienia powikłań wzrasta u chorych z przebytą chorobą wrzodową, stosujących duże dawki NLPZ, stosowanie jednoczesne 2 leków z tej grupy, jednoczesne stosowanie leków sterydowych, aspiryny  i leków przeciwkrzepliwych.

Trzeba też zwrócić uwagę, ze stosowanie leków w postaci czopków na ich niekorzystnego działania na żołądek i jelita. Jedynym sposobem zapobiegania tym powikłaniem jest przyjmowanie leków „osłonowych”, działających jako „inhibitory pompy protonowej” – tzw. IPP.

Paracetamol

Paracetamol (syn. acetaminofen) powszechnie jest uważany za lek o dobrym profilu bezpieczeństwa oraz skuteczności w leczeniu różnych zespołów bólowych. Może być  stosowany w każdej grupie wiekowej, w tym również  u dzieci jak i osób starszych. Mechanizm działania analgetycznego paracetamolu, pozostaje niezbyt dobrze poznany;.

Paracetamol różni się od leków NLPZ tym, ze nie wywiera działania przeciwzapalnego w uszkodzonych tkankach. Jest aktywny jedynie w centralnym układzie nerwowym. Nie powoduje też niepożądanych działań toksycznych szkodliwych dla żołądka, jelit, serca itp. jak ma to miejsce podczas stosowania leków NLPZ.

Paracetamol może być przydatny w leczeniu umiarkowanych bólów różnego pochodzenia, szczególnie w przypadkach kiedy leki NLPZ nie powinny być zastosowane z uwagi na przeciwwskazania.

Poważnym, potencjalnie śmiertelnym działaniem paracetamolu może być uszkodzenie i martwica wątroby. Za jej powstawanie odpowiada jeden z produktów powstałych z rozpadu paracetamolu w wątrobie.  Działa toksycznie, kiedy osiągnie bardzo wysokie stężenie. Taka sytuacja może zaistnieć w przypadku przyjęcia bardzo dużej dawki paracetamolu (ponad 4000 mg/dobę, a u osób z upośledzoną funkcją wątroby – np. alkoholików nawet 3000mg/dobę), u osób wyniszczonych. Znaczne przedawkowanie paracetamolu może być przyczyną poważnych zatruć i martwicy wątroby.

Inny niebezpieczeństwem związanym z leczeniem paracetamolem może być fakt, ze preparat ten jest składnikiem wielu złożonych leków przeciwbólowych często sprzedawanych pod różnymi nazwami bez recepty do leczenia przeziębień, bólów mięśniowych itp. Paracetamol zawarty jest także w kupowanych na recepty złożonych lekach przeciwbólowych. Łączony jest z tramadolem, kodeiną, kofeiną itp. Występuje więc na rynku w różnych formach, pod różnymi nazwami. Osoba niezorientowana może przekroczyć dopuszczalne dawki paracetamolu wcale o tym nie wiedząc.

Rozwój samoleczenia i rozszerzający się rynek leków sprzedawanych bez recepty(OTC) powinien obligować lekarzy do edukowania społeczeństwa w zakresie zagrożeń związanych z samoleczeniem. 

Analgetyki opioidowe (opioidy)

Nazwa tej grupy leków wywodzi się od opium – soku niedojrzałych makówek maku lekarskiego. Sok ten zawiera kilka substancji oddziałujących na organizmy zwierząt i człowieka. Najbardziej znane z nich to morfina, kodeina i papaweryna. Organizm ludzki wyposażony jest w receptory, do których przyłączać się mogą wymienione substancje roślinne i wywoływać efekty lecznicze. Organizm wytwarza też samodzielnie substancje łączące się z tymi receptorami. Substancje te nazywane są endorfinami lub endomorfinami.  I wraz z substancjami roślinnymi zaliczane są do „opioidów” – substancji, które łączą się z receptorami opioidowymi. Układ: receptorów i endomorfin, nazywany układem opioidowym, sprawuje rolę regulującą reakcje stresowe organizmu, w tym odczucie bólu. Pełni on przede wszystkim rolę hamującą w przewodzeniu i przetwarzania bodźców bólowych. Układ nastawiony jest tak, żeby organizm odczuwał ból jako zagrożenie dla organizmu, ale jednocześnie, żeby natężenie bólu było nie na tyle silne, by mobilizowało, a nie obezwładniało reakcji ucieczki. Opioidy hamują przekazywanie bodźca bólowego działając w miejscach stykania się i przekazywania sobie informacji przez komórki nerwowe (synapsy).W przypadkach bólów przewlekłych, szczególnie neuropatycznych, skuteczność układu opioidowego może zawodzić, a nawet przyczyniać się do nasilania bólu.

Opioidy roślinne (morfina, kodeina) oraz podobne do nich preparaty syntetyczne (metadon oksykodon, tramadol, buprenorfina, tapentadol i in. wywołują podobne do endogennych opioidów-endomorfin działanie hamujące na układ nocycepcji. Podane w celach leczniczych, zmniejszają lub całkowicie znoszą bóle różnego pochodzenia. Są stosowane jako najsilniejsze z obecnie znanych leków przeciwbólowych. Chociaż w leczeniu bólów neuropatycznych ich działanie może być niewystarczające i muszą być łączone z innymi lekami. Znajomość tych zjawisk jest niezbędna dla prowadzenia leczenia.

Analgetyki opioidowe znajdują zastosowanie zarówno w leczeniu bólów ostrych ja i przewlekłych. O ile ich stosowanie w bólach ostrych (np. pooperacyjnych, pourazowych) nie budzi większych zastrzeżeń, to w przypadkach bólów przewlekłych, sprawa wydaje się być bardziej skomplikowana. Można wymienić tu kilka problemów:

• Leki opioidowe stanowią podstawowe leczenie u chorych z bólami nowotworowymi. Pozwala to uzyskać poprawę jakości życia, redukcję cierpienia, a być może także wydłużenie życia. Przebieg choroby jest przewidywalny, a bóle względnie stabilne. Regularne podawanie leków o przedłużonym uwalnianiu, uzupełniane przez dodatkowe dawki “ratunkowe” zazwyczaj można stosować długotrwale, ew, zwiększając nieco dawki lub zamieniając jeden preparat na inny.
• W leczeniu bólów przewlekłych innego pochodzenia niż nowotworowe stawia inne wyzwania. Bóle są często niestabilne pod względem nasilenia i czasu trwania, przedzielane okresami bez bólu i zaostrzeniami. Dolegliwości te trwać mogą  przez wiele lat. Długotrwałe podawanie opioidów w zmieniających się dawkach, z biegiem czas traci swoją skuteczność, a ujawniać się mogą działania uboczne w postaci osłabienia, zmęczenia utrata odporności immunologicznej
• Leki opioidowe posiadają potencjał uzależniający i wykorzystywane są również w celach niemedycznych- rekreacyjnie – jako narkotyki przez cały szereg osób uzależnionych (heroina, morfina, fentanyl, oksykodonu i inne). Problemem jest tu nie tylko fakt samego uzależnienia, ale również i to, że przedawkowanie substancji opioidowych powoduje depresję oddechową, która prowadzi do zgonu. Osoby uzależnione, łatwo tracą kontrolę nad stosowaniem leków, stąd często dochodzi do przedawkowań i śmieci. Fakt ten, w sposób niezwykle dosadny uzmysłowiła nam epidemia zgonów spowodowanych przedawkowaniami leków opioidowych, przede wszystkim fentanylu i oksykodonu, obserwowana od kilku lat w Stanach Zjednoczonych

Mając na uwadze wymienione okoliczność, dodając do tego szereg nieuzasadnionych wprawdzie ale funkcjonujących w społeczeństwie uprzedzeń sprawiły, ze leki opioidowe w leczeniu bólów przewlekłych pochodzenia nienowotworowego umiejscawia się  na drugim planie leczenia rekomendując je dopiero wtedy, gdy inne metody zawodzą.

Dodatkowo, podczas stosowania opioidów w leczeniu bólów przewlekłych obowiązuje ścisła współpraca i porozumienie lekarza z pacjentem co do znajomości zasad stosowania i zobowiązanie  chorego do uzyskiwania recept tylko od jednego lekarza. Ma to zapewnić nadzór na ilością stosowanych leków i zapobiegać wypadkom utraty kontroli nad dawkowaniem.

Najczęściej stosowane analgetyki opioidowe

Kodeina

            Kodeina w leczeniu przeciwbólowym znajduje zastosowanie przede wszystkim, jako składnik gotowych leków złożonych. Jest łączona z paracetamolem lub/i niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi. Około 10 % populacji nie jest wrażliwych na działanie analgetyczne kodeiny. Typowym działaniem ubocznym stosowania kodeiny są zaparcia.

Tramadol

            Tramadol jest lekiem o złożonym mechanizmie działania. Za jego efekt leczniczy, częściowo odpowiedzialny mechanizm opioidowy (łączenie się z receptoremi opioidowymi, a częściowo działanie na inne neuroprzekaźniki (noradrenalinę i serotoninę) podobnie do tego jak działają niektóre leki przeciwdepresyjne (patrz dalej). W  rezultacie, uzyskuje się wyraźny efekt przeciwbólowy zarówno w leczeniu bólów receptorowych jak i neuropatycznych Wielokierunkowy mechanizm działania sprawia, też, że początek leczenia tramadolem zazwyczaj związany jest z występowaniem nieprzyjemnych działań ubocznych. Należą do nich senność, uczucie zmęczenia, oszołomienie, poty, nudności. Chorzy powinni być o tym uprzedzeni jak i o tym, że objawy te mają tendencje do samoistnego ustępowania w ciągu kilku dni. Rozpoczynanie leczenia niskimi dawkami pozwala zredukować te początkowe nieprzyjemne objawy uboczne.

Jako  zalety tramadolu należy wymienić różnorodność dostępnych form podawania; krople, czopki, ampułki, tabletki, tabletki o przedłużonym działaniu. Stosunkowo dobrą tolerancję przy długotrwałym podawaniu, niski potencjał wywoływania zaparć stolca.  

            Do niepożądanych reakcji terapeutycznego stosowania tramadolu należą nudności i zawroty głowy, senność, zmęczenie, ból głowy, zwiększone pocenie się, wymioty, suchość w ustach, zaparcia, biegunka i zaburzenia regulacji układu krążenia (kołatanie serca, tachykardia, niedociśnienie ortostatyczne – szczególnie po szybkim podaniu dożylnym), Depresja oddechowa, drgawki padaczkowe, drżenie, bradykardia, omamy i lęk występują rzadko Podczas stosowania tramadolu należy zwrócić uwagę na możliwość interakcji z innymi lekami. Tramadolu nie należy łączyć z trójpierścieniowym lekami przeciwdepresyjnymi i lekami

Tramadol w dawkach powyżej 400 mg/dobę możę prowokować wystąpienie drgawek. Leku nie stosuje się więc u chorych na padaczkę lub z wywiadem drgawkowym

Grupa tzw. „silnych opioidów” – opioidy stosowane w leczeniu bólu umiarkowanego i silnego

Morfina

            Morfina jest prototypowym lekiem z grupy opioidów. Na rynku dostępne są tabletki o natychmiastowym uwalnianiu, działające ok. 4 godzin oraz tabletki o działaniu przedłużonym, podawane co 12godzin.

Oxycodon

            Oksykodon dostępny jest w Polsce w postaci tabletek o kontrolowanym uwalnianiu, które podaje się  co 12 godzin. Od niedawna dostępne są też tabletki o natychmiastowym uwalnianiu. Leczenie rozpoczyna się zazwyczaj od dawki 5 lub 10 mg co 12 godzin.

Profil działań ubocznych oksykodonu jest podobny do morfiny.

Fentanyl

            Fentanyl stosowany w postaci plastrów (przezskórna droga podawania) zalecany jest w przewlekłym leczeniu bólów o stabilnym nasileniu.  Leczenie należy rozpoczynać od zastosowania plastra o szybkości uwalniania 12 (12, 5) mikrogramów/godzinę.

            Odczuwalny efekt analgetyczny pojawia się nie wcześniej niż po 8, a najczęściej po 12 godzinach od naklejenia pierwszego plastra, a właściwa ocena działania może być dokonywana po 24 godzinach. Plastry zmienia się co 3 dni (72 godziny). 

Buprenorfina

Buprenorfina dostępna jest w postaci tabletek podjęzykowych 0, 2 i 0, 4 mg, które należy podawać, co 6 – 8 godzin oraz w postaci plastrów uwalniających 35, 52, 5 oraz 70 µg/godz. Ponieważ najmniejsze dostępne plastry to 35 µg/godz, dlatego rozpoczynając leczenie zalecamy przecinanie plastrów i przyklejenie  ½ lub ¼ najmniejszego plastra (przeciąć nożyczkami). Plastry zmienia się co 3 dni, lub co 4 dni

Leki przeciwdepresyjne

Wybrane leki przeciwdepresyjne wykazują działanie przeciwbólowe w przypadkach bólów neuropatycznych. Dzieje się to niezależnie od ich działania przeciwdepresyjnego. Efekt przeciwbólowy występuje szybciej i przy mniejszych dawkach niż te, które są stosowane w leczeniu depresji. Oczywiście, w przypadkach kiedy bólom towarzyszy depresja, lub odwrotnie, wykorzystywane są obydwa kierunki działania leków,

„Klasycznym” przedstawicielem leków przeciwdepresyjnych stosowanych w leczeniu bólów neuropatycznych jest amitryptylina. Jest to jeden z najstarszych leków p/depresyjnych, a jednocześnie najbardziej skuteczny w leczeniu p/bólowym. Wystarcza, kiedy lek jest podawany tylko w 1 dawce wieczornej. Dawkę zwiększa się stopniowo, pod kontrolą uczucia suchości w ustach – kiedy suchość pojawiające się po pierwszych dawkach leku, można zwiększyć dawkowani. Nie ma potrzeby przekraczania dawki 75 mg (3 tabl). Ostrożność w stosowaniu amitryptyliny należy zachować u pacjentów w podeszłym wieku, z chorobami układu sercowo-naczyniowego, z jaskrą z wąskim kątem przesączania oraz u mężczyzn z przerostem gruczołu krokowego. Problemem może być także sedacja/senność indukowana przez TLPD oraz wysokie ryzyko interakcji szczególnie farmakokinetycznych.

Oprócz amitryptyliny, w leczeniu bólów neuropatycznych stosowane są również leki zaliczane do grupy selektywnych inhibitorów wychwytu serotoniny i noradreanaliny tzw. SNRI – duloksetyna, wenlafaksyna. U pacjentów leczonych SNRI może występować podwyższenie ciśnienia tętniczego krwi. U około 15% pacjentów mogą wystąpić zaburzenia snu. Zaleca się także ostrożne stosowanie SNRI u pacjentów z chorobami układu sercowo-naczyniowego

Trzeba tu przypomnieć ,że leków tych nie powinno się stosować jednocześnie z tramadolem, który również hamuje wychwyt zwrotny serotoniny

Leki przeciwpadaczkowe, gabapente(a)noidy

W czasie ostatnich kilkunastu lat, w leczeniu bólów neuropatycznych obserwuje się rosnącą popularność, by nie powiedzieć dominację nowych leków przeciwpadaczkowych : gabapentyny, a obecnie pregabaliny określanych wspólną nazwą : gabapentanoidy. Nazwa ta wywodzi się od kwasu gamma-amniomasłowego GABA, który jest główną substancją „hamującą” w całym układzie nerowoym . Sądzono, ze nowe leki naśladują działanie tego aminokwasu.

Okazało się, że sposób działania gabapentyny i pregabaliny jest inny ale efekty hamujące są podobne. Te substancje blokują napływ jonów wapnia do komórek nerwowych mózgu i rdzenia kręgowego blokując uwalnianie innych neuroprzekaźników związanych z bólem, padaczką i lękiem. Taka wszechstronna „blokada” centralnego układu nerwowego, szybko znalazła kolejne zastosowania lecznicze. Oprócz padaczki, bólu neuropatycznego, stanów lękowych, preparaty te wykorzystywane są leczeniu różnorodnych schorzeń o charakterze neurologiczno-psychiatrycznym w leczeniu uciążliwej czkawki, uderzeń gorąca i nadmiernego pocenia u kobiet w okresie pomenopauzalnym, świądu, towarzyszącego neuropatii, bądź niewydolności nerek,  zespołu niespokojnych nóg,  fobii społecznych i zaburzeń panicznych, wspomagająco w leczeniu.

Takie spektrum działań leczniczych nie może się obejść bez obecności działań niepożądanych. Chociaż leki te są zazwyczaj dobrze tolerowane, to trzeba się liczyć z  niepożądanymi efektami przede wszystkim ze strony układu nerwowego: zawroty głowy, ataksja (niezborność ruchów), senność, obrzęk i suchość w ustach, niewyraźne widzenie, niedowidzenie, stan splątania, zaburzenia uwagi, zaburzenia myślenia, euforia, osłabienie, obrzęki obwodowe.

Stosowanie tych leków prowadzić może do uzależnienia fizycznego i psychicznego. Nie należy więc gwałtownie przerywać rozpoczętego leczenia lecz stopniowo redukować dawki, kiedy zamierzamy skończyć podawanie

Na zakończenie

Zapewne możecie Państwo czuć się zawiedzeni treścią tego artykułu. Nie zamierzałem, ale i nie mogłem dać Państwu praktycznych porad, czy też gotowych recept na Wasze dolegliwości. Opisałem jedynie wybrane, najczęściej stosowane grupy leków jakich używa  się w leczeniu przeciwbólowym w ogóle. W przypadku Waszych indywidualnych problemów niezwykle trudno jest o jakiekolwiek uogólnienia, tak jak trudno jest znaleźć lekarza z dużym doświadczeniem w leczeniu bólu u chorych z syringomielią czy zespołem Chiari.

Moją intencją było przekazanie Państwu trochę żargonu medycznego i trochę sposobu myślenia o bólu jakim posługują się lekarze. Jedyną „dobrą radą” jest to, żebyście Państwo znaleźli swojego lekarza, z którym wspólnie będziecie poszukiwać najlepszych dla siebie rozwiązań.

Mogę tu zadeklarować, ze ja też chętnie pomogę w takich poszukiwaniach.

Dr Jerzy Jarosz